Name: DER BERG DES SCHICKSALS
Start: 2024-09-26 20:00:00

Donderdag 26 september 2024, 20u, Cinema Lumière Brugge.

Met: Hannes Schneider, Frida Richard, Erna Morena en Luis Trenker.

Live pianobegeleiding: Hilde Nash

Der Berg des Schicksals (Berg van het noodlot) is een Duitse stille dramafilm die werd geschreven en geregisseerd door Arnold Fanck. De film gaat over een alpinist die te pletter stort tijdens de beklimming van een gevaarlijke bergtop. Zal zijn zoon later slagen waar de vader faalde?

Na het zien van Der Berg des Schicksals besliste Leni Riefenstahl – toen een danseres – dat ze filmactrice wilde worden. Ze nam contact op met Fanck en speelde in 1926 in diens film The Holy Mountain.

De film wordt ingeleid door Anke Brouwers (filmhistorica School of Arts/KASK HoGent).

In 1913 sloot de 24-jarige Arnold Fanck, een Duitse student geologie in Zürich en gepassioneerd door skiën en bergbeklimmen, zich aan bij een alpiene expeditie naar de Monte Rosa om deze te filmen en te documenteren. Deze ervaring leidde tot zijn passie voor fotografie en filmen, die hij na de Eerste Wereldoorlog zou verwezenlijken door medeoprichter te worden van de Berg- und Sportfilm GmbH Freiburg, een kleine productiemaatschappij gespecialiseerd in korte informatieve documentaires.

Binnen een paar jaar had Fanck zijn technische vaardigheden aangescherpt en in 1924 maakte hij zijn eerste fictiefilm, Der Berg des Schicksals (De berg van het noodlot), waarvoor hij bijna alle essentiële rollen vervulde — camera, schrijver, regisseur, monteur en producent. Voor de acteerrollen koos hij de Olympisch skikampioen Hannes Schneider als de klimmer en professioneel klimmer Luis Trenker als zijn volwassen zoon. De actrices hadden al acteerervaring: Erna Morena als de vrouw van de klimmer (uit Das indische Grabmal van Joe May, 1921), karakteractrice Frida Richard als zijn moeder (uit Rausch van Ernst Lubitsch, 1921) en Hertha von Walther als Hella (uit Die Liebe der Jeanne Ney van G.W. Pabst, 1927).
Fanck begon de productie van zijn film niet met een script, maar met beelden. Eerst schoot hij een enorme hoeveelheid beeldmateriaal, uitsluitend geleid door zijn esthetische smaak en fascinatie voor klimpraktijk en idyllische berglandschappen. Vervolgens creëerde hij een samenhangend verhaal, geïnspireerd door het waargebeurde verhaal van de klimmer Carbaries die stierf tijdens een poging om solo de Brenta Spire in de Dolomieten te beklimmen. De scènes die in de studio zijn opgenomen door Eugen Hamm en Sepp Allgeier zijn ondersteunend aan de documentaire-achtige beelden en hebben als doel het essentiële verhaal te verrijken en het de juiste dramatische lading te geven. Het resultaat is een werk vol unieke beelden die de berg, de natuur en haar elementen de ware hoofdrol geven.

De onconventionele stijl van de film botste echter met de verwachtingen van de distributeurs. Zij, geschrokken door het ontbreken van een solide script, beschouwden de film als een populaire documentaire en hadden weinig vertrouwen in het commerciële succes ervan. Met beperkte middelen stelde Fanck de film samen waarvan hij een klein aantal kopieën maakte, die hij verrijkte met een paar inkleuringen. Hij definieerde de film als een 'Natur-Spielfilm' (natuurspeelfilm), een genre dat hij voor al zijn volgende producties zou gebruiken. Hij vertrouwde de creatie van de affiche toe aan de beroemde illustrator Theo Matejko en huurde op eigen kosten een bioscoopzaal in Berlijn, het Nollendorf-Theater, waar hij zijn film gedurende vier zomermaanden twee keer per dag liet vertonen. De reacties van het publiek en de critici waren enthousiast, en de vele 'uitverkochte' voorstellingen betaalden de regisseur terug voor alle gemaakte kosten en wekten uiteindelijk de interesse van een filmverdeler.

Met nieuwe financiële middelen herwerkte Fanck het negatief van de film, hij voegde oorspronkelijk weggegooide scènes toe en creëerde nieuw materiaal voor nieuwe scènes.

De oorspronkelijke versie van de film werd herwerkt met nieuwe shots, inkleuring en tussentitels, wat leidde tot een nieuwe uitgave van de film, waarvoor in 1930 een validatieaanvraag werd ingediend bij de censuurcommissie.

Voor de 2K digitale restauratie van Der Berg des Schicksals, uitgevoerd door de Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung vanaf 2018, werden de twee laatste nitraatprints van de film die in Duitsland bewaard waren gebleven, gedigitaliseerd. Een ervan behoorde toe aan het Gosfilmofond in Moskou, terwijl de andere, ongeveer 200 meter langer, deel uitmaakte van de privécollectie van Leni Riefenstahl. Deze werd opgenomen in de catalogus van de Deutsche Kinemathek - Museum für Film und Fernsehen, waar ook enkele andere nitraatfragmenten van de film bewaard zijn gebleven. Beide kopieën worden tegenwoordig bewaard in het Bundesarchiv in Berlijn.
Door de randcodes van beide kopieën te observeren, kon worden vastgesteld dat de elementen waren geprint op materiaal dat in hetzelfde tijdsbestek was geproduceerd en overeenkomt met de datum van de première. Uit de interpretatie van de aard en vorm van de fysieke en dubbele lassen kon daarentegen worden afgeleid dat de substantiële montageverschillen tussen de kopieën plaatsvonden in verschillende historische stadia, zowel tijdens als na de distributie van de film. De montage van de langere kopie leek het meest betrouwbaar en omdat er geen secundaire bronnen waren die dit met zekerheid konden vaststellen, werd deze als referentie genomen. Verschillende hiaten en inconsistenties in het verhaal werden opgevuld of digitaal gecorrigeerd met behulp van de andere bewaard gebleven kopie, die ook diende als richtlijn voor de reconstructie van de kleuren en hun verhalende schema.
De complexe bewerking werd uitgevoerd met steun van de Beauftragte der Bundesregierung für Kultur und Medien en met de vriendelijke medewerking van de steunvereniging Freunde und Förderer des deutschen Filmerbes e.V. Het resultaat wordt beschouwd als de meest complete en accurate versie van de film sinds de Tweede Wereldoorlog.

Luciano Palumbo, Hoofd Restauratie bij de Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stichting (Pordenone, 2023)

Hilde Nash (°1977) begeleidt sinds 2002 stille films met live improvisaties op piano. Sinds 2009 is ze één van de vaste pianisten van Cinematek, het Koninklijk Belgisch Filmarchief, waar ze bijna wekelijks stille films begeleidt. Ze studeerde de master muziektherapie aan LUCA School of Arts, Campus Leuven/ Lemmens. Naast haar werk als muzikant staat ze in het buitengewoon lager onderwijs waar ze muziekles geeft aan bijzondere kinderen. Dit voorjaar verscheen haar eerste vinylplaat VOOR waarop ze eigen Nederlandstalige en Engelse nummers zingt en speelt.

Anke Brouwers doceert filmgeschiedenis en audiovisuele compositie aan HoGent/KASK School of Arts. Ze publiceerde over (stille) film. Haar boek Mooi zijn en zwijgen. De machtige vrouwen van de Amerikaanse stille film verscheen in 2021 bij Uitgeverij Vrijdag. Sinds het najaar van 2022 is ze de gastvrouw van 'Meet the Masters,' een cinefiel initiatief van Filmfestival Oostende dat filmklassiekers en hun makers belicht. Ook bij het Brugse publiek bij Pelliculot wordt ze al als een habitué beschouwd.

In samenwerking met Friedrich Wilhelm Murnau Stiftung.

Met de steun van: